Geschiedenis van de Oude Jan

Oude Jan, oostzijde

De Oude Jan is in de richting Oost-West gebouwd, oorspronkelijk van tufsteen, in romaanse stijl. Schip en koor dateren van omstreeks 1100. In z’n oudste vorm bestond de kerk alleen uit het schip (voor de gelovigen) en het koor (voor de priesters). Van het oorspronkelijke romaanse koor is niets meer over. Bij de restauratie in 1950 is een nieuw rechthoekig koor aangebouwd.
Van het eveneens verdwenen, maar omstreeks 1396 gebouwde gotische koor kunnen we buiten nog de fundamenten zien, die tevoorschijn kwamen bij een eerste restauratiepoging in 1933.
Aan de oostkant van het schip zien we nog de daklijn van het eerste, romaanse koor. Aan de zuidkant is in het metselwerk nog een vroegere manneningang herkenbaar, en aan de noordkant een ingang voor vrouwen en kinderen. De muren van de kerk zijn 82 cm. dik.

Oude Jan, zuidzijde

Op de zuidmuur zijn veel oude sporen te vinden – zoals de plek van het afdakje (laag tussen het 1e en 2e venster). Daaronder stond de dorpsomroeper – vaak de koster –  op een steen, om mededelingen te doen. Mogelijk dat deze zeshoekige steen (nog aanwezig) de voet is van een oud doopvont.

Oude Jan, noordzijde, de kapel

Aan het eind van de 15e eeuw is aan de noordkant een bakstenen gothische kapel gebouwd; een kapel is een kleine kerkruimte met een afzonderlijk altaar. Het altaar stond tegen de muur van het schip. Pas later is de muur tussen schip en kapel doorgebroken. Aan de buitenkant zien we nog een vroegere ingang van de kapel (nu dichtgemetseld), terwijl de huidige deur er ook vanaf het begin is geweest. De vierkante, dichtgemetselde raampjes in de oost- en westmuur van de kapel zijn vermoedelijk hagioscopen (sacramentsvensters) geweest. Gelovigen met een besmettelijke ziekte, die niet in de kapel mochten komen, konden door het venster de dienst aan het altaar zien en het sacrament ontvangen.

De toren

De toren werd omstreeks 1200 gebouwd, geheel los van de kerk, aan de westzijde. De muren zijn beneden 120 cm. dik en aan de trans 70 cm. Het onderstuk vertoont romaanse stijl (rondbogen) en is van tufsteen. Na de grote brand van 1629 werd de toren hoger opgetrokken in baksteen, in gothische stijl (zie de spitsbogen). De toren is 35 meter hoog.
De luidklok in de toren (de derde in successie, tijdens de Tweede Wereldoorlog gespaard gebleven) is gegoten door Pieter Hemony te Amsterdam. Het opschrift luidt: ‘Non sunt loquelae neque sermones quarum non audiuntur voces earum. P. Hemony me fecit 1678′. De latijnse tekst is ontleend aan aan Psalm 19:4, die in de toen gebruikte Statenvertaling luidt: Geene spraak en geene woorden zijn er, waar hunne stem niet wordt gehoord’.

Het interieur van de kerk

Aan de noordwand van het schip bevindt zich een rouwbord van Joseph van Arnhem. Boven de ingang zien we de uit 1780 daterende muurschildering met de Tien Woorden, in 1949 en 1993 prachtig gerestaureerd door Co Jacobs uit Velp.

Co Jacobs

Het orgel

Het orgel is in 1963 gebouwd door de firma Van Vulpen te Utrecht. Bijzonderheden: mechanisch sleeplade-systeem. Koor positief. Dispositie: prestant viervoet, holpijp achtvoet, roerfluit viervoet, octaaf tweevoet, mixtuur tweesterk; de mixtuur is gehalveerd.

Ramen

In het koor bevinden zich drie gebrandschilderde ramen van de kunstenaar Johan Mekkink.  Zij verbeelden (in het oosten) het Avondmaal (beker, twee vissen, mand met broden, wijnranken, druiventrossen); aan de zuidkant de Doop: een hert lest z’n dorst aan een bron (Psalm 42: `Gelijk een hinde die naar waterbeken smacht, zo smacht mijn ziel naar U, o God’); aan de noordkant: de christelijke geloofsgemeenschap, een schip met bolle zeilen, een kruis op het grootzeil en op de wimpel boven de mastkorf: oikoumene.

De doop

Muren

Een stenen kruis zien we op de zuidmuur van het schip. Eveneens in de zuidmuur zien we een nis, waarin vroeger vermoedelijk een olielampje gebrand heeft; de kleine romaanse ramen lieten immers maar weinig licht door. In de kapel zien we nog een muurkastje, dat ten tijde dat de kapel werd gebruikt voor vieringen, diende voor het opbergen van de altaarbenodigdheden. Het altaar stond waar nu de opening tussen kapel en schip is.

olielampje

De kerkhervorming

In het najaar van 1580 heeft in de vroegere rooms-katholieke Sint Mattheüskerk voor het eerst een reformatorisch predikant de kansel beklommen. Het was Johannes Fontanus, of een van zijn helpers.

De naam van de kerk

Het gerucht doet de ronde dat de naam ‘Oude Jan’ dateert van 31 augustus 1880. Timmerlui, bezig met een karwei aan de kerk, vierden in een herberg de geboorte van prinses Wilhelmina. Toen iemand zei dat men weer aan het werk moest gaan, sprak één van de werklui de historische woorden: ‘die oude Jan loopt niet weg’.

Verval en herstel

In 1841 kwam op een steenworp afstand aan de Kerkstraat de Grote Kerk tot stand, omdat de Oude Jan de kerkgangers niet meer kon bevatten. Alhoewel hij sinds die tijd in gebruik bleef voor allerlei vormen van gemeentewerk, raakte hij ernstig in verval. In de jaren 1944 en 1945 raakte het kerkje ook nog door oorlogsgeweld deerlijk verminkt. Toen bleek hoe gesteld Velp was op dit kerkje. In 1949 is begon de restauratie, onder leiding van architect J.G.A. Heineman, met hulp van praktisch de gehele Velpse dorpsgemeenschap.
Leek het er bij het gereedkomen in 1950 even op dat men geen bestemming had voor dit gebouw – de tijd heeft anders geleerd.

Functie

Regelmatig is er op zondagavond om 19.00 uur een kerkdienst. Verder worden er rouw- en trouwdiensten gehouden, en vele andere bijzondere diensten en culturele activiteiten. In Velp is de Oude Jan symbool van de oecumene geworden. De kerk is door de Gemeente Rheden ook aangewezen als gemeentelijke trouwlocatie.

Vrienden van de Oude Jan

In ‘t hart van iedere Velpenaar is een apart plekje voor de Oude Jan! De Stichting Vrienden van de Oude Jan beijvert zich voor behoud van de cultuurhistorische waarden van de kerk en probeert het in- en exterieur zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat te behouden en te herstellen.
Vanaf € 15 per jaar bent u lid. Meer Informatie vindt u op de website Stichting Vrienden van de Oude Jan